اوج‌گیری خوشنویسی قرآنی با ظهور حکومت شیعی/ مقلد خط عربی نیستیم

جواد صادقی، خوشنویس و داور جشنواره «طواف تا ولایت» در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه خوشنویسی با ظهور اسلام شکل گرفت، اظهار کرد: گسترش و شکل‌گیری خوشنویسی با ظهور اسلام آغاز شد. برای همین افرادی که در صدر اسلام به سمت خوشنویسی سوق پیدا می‌کردند با گرایش هنری وارد این حوزه نمی‌شدند، بلکه دلیل و انگیزه آنها ایمانی و قلبی بود، چون تمام جملاتی که به رشته تحریر در می‌آوردند برگرفته از آیات قرآن بود. با توجه به این توضیح، خوشنویسی از همان ابتدا یک امر مقدس به شمار می‌رفت تا یک کار هنری.

وی در پاسخ به این سؤال که خوشنویسی در چه صده‌ای دوران طلایی خود را پست سر گذاشته است، بیان کرد: بدون شک در دوره صفویه دوران طلایی خوشنویسی را شاهد بوده‌ایم. دلیل این امر نیز کاملاً مشخص است. آن هم اینکه این سلسله، اولین حکومت شیعی در ایران بوده که به شکل ویژه به کارهای هنری توجه می‌کرد. نمود این ادعا را در معماری اسلامی به جا مانده از آن دوران به خوبی می‌توان مشاهده کرد.

این خوشنویس ادامه داد: برای درک بهتر، مثالی می‌زنم؛ در دوران شاه عباس صفوی، وی خود شمع به دست می‌گرفت تا «میرعماد» یا «رضا عباسی» خوشنویسی کنند. این عمل نشان می‌دهد که تا چه حد پادشاهان صفوی به امور هنری و علمی علاقه‌مند بودند. همچنین در آن دوران گروه‌های خوشنویسی تشکیل شد که شاخص‌ترین آثار خوشنویسی را در آن زمان خلق کردند.

داور جشنواره خوشنویسی طواف تا ولایت اضافه کرد: بعد از دوران صفویه ما یک دوره افول را در خوشنویسی پشت سر گذاشتیم تا اواخر دوره قاجار که باز هم به خوشنویسی توجه جدی شد. در این دوران با وجود خوشنویسانی چون میرزای کلهر، میرزا غلام‌رضا اصفهانی و میرحسین این هنر رشد مطلوبی داشت. در ضمن با ورود صنعت چاپ و تلاش میرزای کلهر، خوشنویسی شکلی کاملاً جدی به خود گرفت، البته محور باز هم کلام قرآن و خط پایه، نستعلیق بود.

صادقی درباره جایگاه خوشنویسی در دوران پس از انقلاب هم این گونه اظهار نظر کرد: پس از انفلاب هم ما شاهد توجه ویژه به خوشنویسی قرآنی در کشورمان بودیم. این اتفاق هم در پرداختن به خط‌های مختلف نمود پیدا کرد و هم در تعداد خوشنویسان؛ زیرا به جرئت می‌شود گفت که تعداد خوشنویسان پس از انقلاب اسلامی با هیچ زمانی، قابل قیاس نیست. البته در این دوران هنرهای دیگری چون نقاشی‌خط هم که به نوعی زیرمجموعه خوشنویسی است شکل گرفت که در این اواخر رشد محسوسی پیدا کرده است.

وی در پاسخ به اینکه آیا ما در خوشنویسی مقلد خط عربی هستیم؟ گفت: به نکته خوبی اشاره کردید، چون این مسئله باعث برخی سوءتفاهمات شده است. ما در هیچ دوره‌ای مقلد خط عربی نبوده‌ایم، حتی باید بگویم خط‌های نسخ و ثلث که به خط عربی معروف هستند زاییده ذوق و سلیقه خوشنویسان ایرانی به شمار می‌آیند، اما درباره خط نستعلیق نیز باید گفت که هندسه این خط کاملاً ایرانی است. بر همین اساس من با این گفته که مقلد خط عربی در خوشنویسی هستیم، کاملاً مخالف هستم.

این خوشنویس در پایان درباره جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های خوشنویسی هم بیان کرد: من نسبت به این اقدامان آن چنان دید مثبتی ندارم، چون فضای آموزشی در خوشنویسی را آنچنان که باید مساعد نمی‌بینم، دلیل این امر نیز آن است که خط از آن حالت سنتی خود خارج نشده، پس نتوانسته نیازهای امروز را برآورده کند. با این توضیح توصیه کنم برای بهتر شدن فضای خوشنویسی در گام نخست باید به فضای آموزشی این هنر توجه جدی شود.